De rol van zintuigen bij kleurbeoordeling

Je zou denken dat als we kijken, alleen ons visuele zintuig een rol speelt, en dus als we naar kleur kijken ook. Maar er gebeurt heel veel in onze hersenen. Alles wat we waarnemen, wordt  onbewust geanalyseerd en verklaard. Voor iedere kleurbeoordeler is het van belang te beseffen dat ook de zintuigen meedoen.

De big five

Op het moment dat je hersenen aan de haal gaan met wat je ziet, merken we dat onze ervaring van kleur veel uitgebreider is dan alleen het zien. Zo hebben we het over zoete en zure kleuren, harde en zachte kleuren, warme en koude kleuren en harmonische kleuren. Daaruit blijkt al dat ook andere zintuigen een rol spelen bij het waarnemen en beoordelen van kleur. We hebben allemaal geleerd dat we vijf zintuigen hebben: de tastzin (voelen), het reukvermogen (ruiken), het gehoor (horen), de smaakpapillen (proeven) en de ogen (zien).

De tastzin

Met de tastzin nemen we druk, weerstand, hardheid en zachtheid waar. Hierbij wordt het voorwerp weliswaar niet direct herkend, maar wordt door de aanraking teruggeweken, tegendruk uitgeoefend of een weerstand overwonnen. De tastzin laat ons merken dat we bestaan, dat we er zijn. De tastzin laat ons ook waarnemen of er een object in de ruimte aanwezig is of niet. Dit kun je ook vertalen naar kleur. Er is kleur of er is geen kleur, er zijn chromatische kleuren of achromatische kleuren.

Geurzin

Geuren kunnen aangenaam zijn of onaangenaam. Dit nemen we waar met onze geurzin. Door er aan te ruiken, kunnen we waarnemen of iets nog goed is of bedorven. Een bloem die volop in bloei staat ruikt lekker. Die geur verandert naarmate de bloei vordert of eindigt. De kleuren geven dit ook aan. Van zuivere kleuren tot de bruine kleuren of schimmelkleuren van het rottings- en afstervingsproces.

Gehoorzin

Met het gehoor neemt de mens geluiden waar: tonen, klanken, woorden en zinnen. Met het gehoor kan de mens de toon van de dingen waarnemen, maar ook bijvoorbeeld het ritme, rust, en intervallen. Door middel van rust, ritme en intervallen kan spanning worden opgebouwd. Dit wordt veel gedaan in de muziek. Spanningsopbouw kan ook vertaald worden naar kleur, bijvoorbeeld met kleurverschuivingen. Een goed voorbeeld van kleurverschuiving is de zonsopkomst en zonsondergang: van roodachtig licht naar wit en van wit naar roodachtig licht.

Smaakzin

Met de smaakzin proeven we wat goed smaakt en wat niet. De smaakzin is naar binnen gericht. We proeven met onze mond, maar met de smaakzin ontwikkelen we ook een ‘goede smaak’. Door de smaakzin worden we bewust van eigenschappen zoals zoet, scherp, bitter, zacht, zuur, pittig, onrijp en rokerig. Ook met kleuren en vormen speelt de smaakzin een rol. Wie een goede smaak, heeft kan bijvoorbeeld harmonieuze en mooie combinaties maken of beoordelen. Hij of zij heeft dan gevoel voor harmonie.

Gezichtszin

Met het oog zien we de wereld van vormen en kleuren. Dit noemen we de gezichtszin. De vormen en kleuren worden zichtbaar door het licht. Maar we zien niet alleen de dingen, we ervaren ook hun kleurigheid en individuele vorm. Ook in ons taalgebruik is dit terug te vinden. We spreken over harde en zachte kleuren (tastzin), over reine en onreine kleuren (geurzin), schreeuwende en stille kleuren (gehoorzin), zoete en zure kleuren (smaakzin). Zo bespeur je of dat wat je ziet aangenaam of onaangenaam is.

Bewustwording

Waarnemen is het proces van het verwerven, registreren, interpreteren, selecteren en ordenen van informatie die van onze zintuigen komt. Het waarnemen gebeurt via onze hersenen. Om te kunnen gewaarworden, hebben we alle zintuigen nodig. Elk zintuig is gevoelig voor een bepaald kleurcontrast. Door je bewust te zijn van je zintuigen, word je je ook bewust van de kleurwaarneming. Zo krijg je meer inzicht en begrip voor kleurbeleving, wat ook zorgt voor een betere kleurbeoordeling.